بهای تمام شده کالای فروش رفته چیست؟

بهای تمام شده کالای فروخته شده چگونه به دست می‌آید؟ یکی از ملاک­‌های سنجش نحوه عملکرد یک واحد اقتصادی محاسبه بهای تمام شده و استفاده از آن است، با تجزیه و تحلیل گزارش‌­های مربوط به بهای تمام شده تصمیم سرمایه گذاران در خصوص تغییر شیوه سرمایه گذاری و همچنین روش­‌های تولید یا ارائه خدمات مشخص خواهد شد.

اهمیت بهای تمام شده کالاهای فروش رفته در شرکت‌­ها و همچنین نحوه محاسبه بهای تمام شده کالای به فروش رسیده موجب گردید تا در مقاله پیش رو نسبت به این مباحث و فرمول‌های موجود توضیحاتی را ارائه دهیم و در انتها جداولی برای نمونه گزارشات به شما نمایش دهیم.

آشنایی با بهای تمام شده کالای فروش رفته

بهای تمام شده کالای فروش رفته (Cost of goods sold) یکی از مباحث مهم در واحدهای اقتصادی است، با توجه به تنوع کسب‌و کارها، شناسایی هزینه‌های دقیقی که در محاسبه بهای تمام شده کالاهای فروش رفته دخیل است، امری مهم می­‌باشد و خوب است بدانید که یکی از وظایف حسابدار پخش مویرگی، محاسبه بهای تمام شده کالاهای فروش رفته است.

شرکت‌­ها برای محاسبه بهای تمام شده معمولا اقدام به جذب و آموزش نیروهای تخصصی حسابداری بهای تمام شده یا حسابداری صنعتی می­‌نمایند، به طور کلی بهای تمام شده کالاهای فروش رفته عبارت است از مجموع هزینه­‌های مستقیمی که در تولید کالای فروخته شده بر شرکت تحمیل شده است.

این هزینه‌­ها شامل مواد مستقیم مصرفی در تولید محصول، هزینه حقوق و دستمزد مستقیم پرسنل و سربار تولیدی می­‌باشد و در نهایت قابل ذکر است به علت این­ که بهای تمام شده کالاهای فروش رفته شامل مجموع هزینه­‌های تولید و سربار است، ماهیت حساب بهای تمام شده کالای فروش رفته، بدهکار می‌باشد.

در صورتی که تمایل به مطالعه بیشتر در این خصوص دارید، می­‌توانید به استاندارد حسابداري‌ شماره‌ 8 به عنوان استاندارد حسابداری بهای تمام شده کالاهای فروش رفته مراجعه نمایید.

هدف محاسبه بهای تمام شده چیست؟

بهای تمام شده ابزاری مهم برای مدیران شرکت­ برای برنامه ریزی آینده شرکت و کنترل وضعیت فعلی شرکت می‌باشد، اطلاعات نادرست در رابطه با هزینه­‌های شرکت منجر به تصمیم گیری­ غلط مالی و ایجاد مشکلات متعددی در شرکت خواهد شد.

محاسبه بهای تمام شده کالاهای فروش رفته اهداف مختلفی را در شرکت دنبال می‌­کند که چند مورد از آن اهداف را در تصویر زیر نام برده‌ایم و سپس به توضیح جداگانه هر کدام خواهیم پرداخت.

اهداف محاسبه بهای تمام شده

پس از آگاهی از اهداف محاسبه و به دست آوردن بهای تمام شده، لازم است که توضیحات هر کدام را نیاز بدانید. مفاهیم اهداف بهای تمام شده شامل توضیحات زیر می‌باشد:

• محاسبه بهای تمام شده در بودجه بندی شرکت کمک می‌­کند: آگاهی از نحوه دقیق هزینه­‌ها در پیاده سازی بودجه برای آینده شرکت تاثیر زیادی دارد؛ زیرا واحد مالی شرکت معمولا از هزینه‌­های ثابت شرکت آگاهی تقریبی دارد.

اما هزینه­‌های متغیری مانند مواد اولیه و نیروی کاری که با تولید تغییر پیدا می‌­کنند آگاهی کافی ندارند، به همین علت هزینه­‌های متغیر برای ایجاد بودجه بعدی شرکت باید محاسبه و برآورد گردد که این امر با محاسبه بهای تمام شده میسر می­‌شود.

• محاسبه بهای تمام شده سبب کارآمدی شرکت می‌­گردد: محاسبه بهای تمام شده سبب یافتن روش‌­های مناسب در جهت کاهش هزینه‌­ها و افزایش درآمد شرکت می­‌گردد.

به عنوان مثال با محاسبه بهای تمام شده می­‌توان فهمید که برای بازدهی بیشتر و کاهش هزینه‌­ها می‌توان ساعت کاری کارگران را کاهش یا افزایش داد و یا این‌که نسبت به اعمال تغییراتی در خط تولید اقدام نمود.

• محاسبه بهای تمام شده سبب افزایش سوددهی شرکت می­‌شود: هدف از ایجاد واحدهای اقتصادی در نهایت کسب سود است، در صورتی که فعالیت‌­ها و فرآیندهای شرکت به صورت کارآمد انجام شود، بازدهی شرکت افزایش و در نهایت منجر به افزایش سود می‌­گردد.

عوامل موثر بر بهای تمام شده کالای فروش رفته

در محاسبه بهای تمام شده برای کالاهای فروش رفته، عواملی تاثیرگذار هستند که شامل سه قسمت اصلی مواد، دستمزد و سربار هستند که هر کدام به گروه‌های جزئی‌تری تقسیم می‌شوند که شامل موارد زیر می‌باشند:

1. هزینه مواد: موادی که مستقیما در تولید کالا یا محصول مورد نظر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
2. دستمزد مستقیم: هزینه دستمزد پرسنلی است که در خط تولید و تبدیل مواد اولیه کالاهای موردنظر به صورت مستقیم فعالیت می­‌کنند.
3. هزینه سربار ساخت: تمامی هزینه‌های واحد تولیدی به جز هزینه‌های مستقیم
4. مواد غیرمستقیم: در تولید محصول موردنظر مصرف نمی­‌گردد، اما بدون استفاده از این مواد امکان تولید محصول وجود نخواهد داشت که شامل انواع روغن‌­ها، مواد سوختی، لوازم یدکی می‌باشد.
5. دستمزد غیرمستقیم: دستمزد افرادی است که به صورت مستقیم در تولید محصول دخالت ندارند، اما حضور این افراد جهت واحد تولیدی و کارخانه الزامی می‌باشد که شامل دستمزد مدیران، کارکنان پشتیبانی، نگهبانی ساست.
6. سایر هزینه‌های سربار: سایر هزینه‌های سربار شامل اجاره بها دفتر شرکت، هزینه‌های تعمیر و نگهداری، برق و آب می‌باشد.

نحوه محاسبه بهای تمام شده در حسابداری

برای محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته بایستی موجودی کالای اول دوره و خریدهای انجام شده طی دوره با هم جمع شده و در نهایت موجودی پایان دوره از آن‌ها کسر گردد که هر کدام شامل موارد زیر هستند:

• • موجودی اول دوره شامل مواد اولیه و کالاهای ساخته شده موجود در انبار در ابتدای دوره‌ی گزارش است.
  • خریدهای انجام شده در طول دوره شامل مواد اولیه و کالاهای خریداری شده در طول دوره­‌ی گزارش می‌باشد.
  • موجودی پایان دوره، محصول یا کالایی است که در پایان دوره گزارش در انبار وجود دارد.

نحوه ثبت اسناد حسابداری بهای تمام شده

محاسبه و ثبت اسناد حسابداری بهای تمام شده کالای ساخته شده و بهای تمام شده کالای فروش رفته از وظایف بخش صنعتی یک واحد اقتصادی است، در این خصوص عملیات حسابداری بهای تمام شده از خرید مواد اولیه شروع شده و با فروش کالا به اتمام می­‌رسد، نحوه ثبت بهای تمام شده مربوط به خرید مواد اولیه را در تصویر زیر توضیح داده‌ایم.

در زمان خرید مواد اولیه باید در دفاتر این ثبت‌ها را انجام دهیم

• ثبت هزینه حمل مواد خریداری شده

موجودی مواد (بدهکار)

وجوه نقد/حساب­‌های پرداختنی (بستانکار)

• در زمان فروش مواد یا کالا

اگر سیستم شرکت، دائمی باشد، ثبت زیر را انجام می‌دهیم:

بانک /صندوق و یا حساب دریافتنی (بدهکار)

درآمد فروش (بستانکار)

بهای تمام شده کالای فروش رفته (بدهکار)

موجودی کالا به ارزش بهای تمام شده (بستانکار)

اگر سیستم سازمان ادواری باشد، ثبت زیر را انجام می‌دهیم:

بانک/ صندوق و یا حساب دریافتنی (بدهکار)

فروش(بستانکار)

• ثبت‌های پایان سال

برای بستن حساب خرید، اگر سیستم شرکت، دائمی باشد، ثبت زیر را انجام می‌دهیم:

هیچ ثبتی زده نمی شود، چون مانده بهای تمام شده کالای فروش رفته و موجودی قبلا یعنی در زمان معامله ثبت زده شده است.

اگر سیستم سازمان، ادواری باشد ثبت زیر را انجام می‌دهیم:

خلاصه حساب سود و زیان (بدهکار)

خرید(بستانکار)

برای بستن موجودی ابتدای دوره، با توجه نوع سیستم سازمان، ثبت‌های زیر را انجام می‌دهیم:

• سیستم دائمی

به دلیل ثبت موجودی­‌ها در طول دوره ثبتی انجام نمی‌­شود.

• سیستم ادواری

خلاصه حساب سود و زیان (بدهکار)

موجودی کالای ابتدای دوره (بستانکار)

برای ثبت موجودی پایان دوره، با توجه نوع سیستم سازمان، ثبت‌های زیر را انجام می‌دهیم:

• سیستم دائمی

به دلیل ثبت موجودی­‌ها در طول دوره ثبتی انجام نمی­‌شود.

• سیستم ادواری

موجودی کالای پایان دوره (بدهکار)

خلاصه حساب سود و زیان (بستانکار)

و در انتها برای انجام ثبت‌های نهایی به شیوه زیر عمل می‌کنیم:

• سیستم دائمی

خلاصه حساب سود و زیان (بدهکار)

بهای تمام شده کالای فروش رفته (بستانکار)

• سیستم ادواری

ثبتی زده نمی شود.

فرمول های محاسبه بهای تمام شده

همان­طور که می­‌دانید برای محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته موجودی کالای اول دوره با خریدهای انجام شده طی دوره جمع شده و موجودی پایان دوره از آن کسر می‌­شود، فرمول محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته مطابق تعریف فوق به شرح زیر می‌باشد:

بهای تمام شده کالای فروش رفته= موجودی اول دوره + موجودی تولیدی یا خریدهای طی دوره _ موجودی پایان دوره

با استفاده از نرم افزار ای آر پی کنترل موجودی کالای سازمان به راحتی قابل انجام است.

بررسی جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته

جدول بهای تمام شده کالای فروش رفته، شامل اطلاعات موجودی­‌ها، خریدهای طی دوره و پایان دوره است که در تصاویر زیر نمونه جدول بهای تمام شده کالاهای فروش رفته در شرکت‌­های تولیدی و بازرگانی را شرح داده‌ایم.

جدول نمونه گزارش برای بهای تمام شده

اجزای جدول بهای تمام شده در شرکت‌های بازرگانی به شرح موارد زیر می‌باشد:

• • • موجودی کالای اول دوره: موجودی­‌هایی که از دوره قبل باقی مانده­ است.
    • خرید: خریدهایی که طی دوره انجام می­‌شود.
    • هزینه حمل خریدهای انجام شده
    • بهای تمام شده کالای آماده برای فروش: جمع موجودی کالای اول دوره و خرید طی دوره است.
    • موجودی کالای پایان دوره: کالایی که در پایان دوره در انبار موجود و در گزارش آمده است.

نمونه محاسبه بهای تمام شده یک کالای به فروش رسیده شرکت تولیدی

اجزای جدول بهای تمام شده در شرکت‌های تولیدی نیر به شرح گزینه‌های زیر می‌باشد:

• • موجودی کالای ساخته شده اول دوره: مواد اولیه و کالاهای ساخته شده از دوره قبل که در انبار موجود است و مقداری هم در طی دوره تولید شده است.
  • بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره: مواد اولیه و تمام کالای خریداری شده در مدت دوره است، این مورد شامل بهای تمام شده مواد مصرفی، دستمزد مستقیم و سربار ساخت است.
  • بهای تمام شده کالای آماده برای فروش: حاصل جمع موجودی اول دوره و بهای تمام شده کالای ساخته شده است.
  • موجودی کالای ساخته شده پایان دوره: موجود کالای ساخته شده که در پایان دوره در انبار مانده است.

نمونه گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته

برای تهیه گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته، اولین اقدام تعیین نوع شرکت می‌­باشد، زیرا جدول بهای تمام شده شرکت­‌های بازرگانی و تولیدی با توجه به ماهیت فعالیت شرکت با یکدیگر متفاوت است.

در هر شرکتی ابتدا باید هزینه­‌های مربوط به خرید، هزینه حمل مشخص شده و سپس با توجه به موجودی ابتدای دوره و انتهای دوره نسبت به محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته اقدام گردد.

نکات مهم حسابداری را می‌توانید در دوره آموزش حسابداری مقدماتی آموزش ببینید، تا بتوانید با مفاهیم حسابداری آشنا شوید و ثبت‌های دفاتر را بدون اشتباه انجام دهید، و در پایان دوره گزارشات را در کوتاه‌ترین زمان ارائه دهید.

نمونه گزارش بهای تمام شده در شرکت تولیدی

برای تهیه و تنظیم گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت تولیدی به شرح 4 مورد زیر اقدام می‌­شود:

1. 1. موجودی مواد یا کالای ابتدای دوره ثبت می­‌گردد.
   2. گزارش مصرف مواد طی دوره تهیه و سپس بهای تمام شده کالای ساخته شده طی دوره محاسبه می­‌شود.
   3. موجودی کالای تولید شده با بهای تمام شده کالای ساخته شده اول دوره جمع می‌­گردد.
   4. مقدار به دست آمده از مرحله قبل از مقدار کالای آماده فروش انتهای دوره کسر شده تا بهای تمام شده کالای فروش رفته به دست آید.

فرض کنید مبلغ ریالی موجودی کالای ابتدای دوره شرکتی برابر 50,000,000 ریال است. اگر این شرکت در طی دوره اقدام به تولید 100,000,000 ریال کالای مورد نظر نماید و موجودی پایان دوره برابر 20,000,000 ریال باشد، بهای تمام شده کالای فروش رفته را محاسبه کنید.

نمونه گزارش بهای تمام شده در شرکت بازرگانی

برای تهیه گزارش بهای تمام شده در بازرگانی لازم است اطلاعات موجودی و خرید به طور دقیق در اختیار واحد مربوطه قرار بگیرد، سپس به شرح زیر اقدام می­‌شود.

موجودی اول دوره با خرید خالص و هزینه حمل و نقل جمع می­‌شود تا بهای تمام شده کالای آماده فروش به دست آید، موجودی پایان دوره از بهای تمام شده کالای آماده فروش کسر شده تا بهای تمام شده کالای فروش رفته به دست آید.

فرض کنید موجودی ابتدای دوره یک شرکت بازرگانی برابر 60,000,000 ریال بوده و این شرکت در طی دوره اقدام به خرید به مبلغ 140,000,000 ریال با هزینه حمل 20,000,000 ریال نموده است، در صورتی که بهای تمام شده کالای آماده فروش پایان دوره این شرکت برابر 30,000,000 ریال باشد، بهای تمام شده کالای فروش رفته را مانند تصویر زیر محاسبه می‌کنیم.

جدول نمونه برای گزارش بهای تمام شده در یک شرکت بازرگانی

بهترین نرم افزار محاسبه بهای تمام شده

با توجه به اهمیت محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته در شرکت­‌ها، طراحان و تولید کنندگان نرم افزار اقدام به طراحی و تولید نرم افزار بهای تمام شده کالای فروش رفته نموده‌­اند. یکی از نرم افزارهای پرکاربرد در این زمینه نرم افزار بهای تمام شده آرین سیستم است.

این نرم افزار با ایجاد یکپارچگی میان واحدهای تولید، انبار، فروش و خرید، سبب پیش‌­بینی و ارزیابی دقیق و تسهیم هزینه­‌ها شده و در نهایت منجر به محاسبه دقیق بهای تمام شده می­‌گردد.

در نهایت نرم افزار بهای تمام شده آرین سیستم با توجه به ارائه گزارش­‌های صحیح و کاربردی می‌­تواند در تصمیم گیری­‌های مدیران برای برنامه ریزی صحیح و مدیریت واحد اقتصادی و زمانبندی تولید موثر واقع شود.

نتیجه گیری

شرکت‌ها برای محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته، باید موجودی ابتدای دوره را با خریدهای طی دوره جمع کنند و حاصلضرب به دست آمده را با موجودی انبار در پایان دوره کسر نمایند تا بهای تمام شده به صورت دقیق به دست آید.

بهای تمام شده و محاسبه آن، یکی از مهم‌ترین مباحث حسابداری صنعتی می‌باشد و ما سعی کردیم در این مقاله، نکات مهم و ارزنده‌ای که در آموزش و درک مباحث کمک می‌کنند را بیان کنیم، در انتها اگر سوالی داشتید می‌توانید همراه با پیشنهادات خود در دیدگاه درج نمایید.